Spanje is een land van tradities en ook in Catalonië zijn tradities diepgeworteld. Met een beetje geluk ben je zelf in Barcelona of ergens in de regio Catalonië als er menselijke torens worden gebouwd, kerst in aantocht is of er ergens een wijk- of dorpsfeest plaatsvindt met traditionele ‘correfocs’. Hieronder een overzicht van de belangrijkste tradities en gewoonten binnen de Catalaanse cultuur.
Inhoud
1. Castellers: de menselijke torens
Heel indrukwekkend om te zien zijn de zogenoemde ‘castellers’ een traditie waarbij mensen in lagen op elkaar gaan staan en samen een ‘kasteel’ vormen, een mensentoren. In 2010 kreeg deze traditie een plek op de Werelderfgoedlijst voor Immaterieel Erfgoed van de Mensheid van Unesco. Ieder jaar vindt in Tarragona het kampioenschap voor het bouwen van de ‘castells’ plaats.
De traditie om menselijke torens te bouwen is meer dan twee eeuwen oud. In documenten die dateren uit het einde van de achttiende eeuw wordt al melding gemaakt van de torens, die gebouwd werden tijdens volksvieringen. De traditie ontstond in het zuiden van Catalonië, in de provincie Tarragona. De plaats Valls op het platteland van Tarragona is de bakermat van de menskastelen.
Castells, castellers en de colla castellera
De kastelen zelf worden ‘castells’ genoemd, terwijl degenen die deelnemen aan deze traditie, de mensen dus, ‘castellers’ worden genoemd. Deze ‘castellers’ maken deel uit van een ‘colla castellera’ (meervouwd: colles), een soort vereniging. Het is vergelijkbaar met een sportvereniging, want er moet ook flink getraind worden door de castellers. In 1985 werd voor het eerst het huidige record van tien lagen gehaald, door de ‘castellers’ van Vilafranca.
De onderste laag van een kasteel bestaat altijd uit de grootste groep deelnemers. Deze laag wordt ook wel de ‘pinya’ genoemd, oftewel de ‘dennenappel’. De laag is nodig om het gewicht te dragen en een stabiele toren te kunnen bouwen. De minst ervaren, maar meest sterke deelnemers staan gewoonlijk in deze laag, met beide benen op de grond. Boven op de stevige onderlaag worden de volgende lagen gebouwd.
Er kunnen lagen zijn van drie deelnemers, maar ook van vier, of van slechts één. Het aantal verdiepingen en het aantal personen per laag, geven de naam aan het kasteel. Een ‘3 de 7’ bijvoorbeeld telt zeven verdiepingen en drie personen per laag.
De bovenste laag wordt meestal gevormd door kleine kinderen, hoe lichter hoe beter. Die klauteren langs de andere lagen omhoog en zwaaien eenmaal bovenaan beide armen in de lucht als teken dat de toren af is. En dan is het nog de zaak om weer veilig beneden te komen.
De menselijke torens zijn spectaculair om te zien. Om de torens te bouwen is niet alleen kracht nodig, maar ook evenwicht, ernst en vertrouwen. De kleintjes beginnen al heel jong, als ze nog onbevangen zijn en geen angst voelen. Natuurlijk gaat het ook wel eens mis en heel soms heeft dat zelfs een dodelijke afloop.
Kleding van de castellers
Iedere ‘colla’ is herkenbaar aan een eigen kleur broek en shirts. Vaak is de broek overigens wit. Daarnaast hebben ze een zwarte band (‘faja’) om hun middel, waaraan de klimmers zich kunnen optrekken. Kinderen dragen tegenwoordig tijdens wedstrijden verplicht een helm.
Menselijke torens in China
Buiten Catalonië worden de mensentorens sinds een aantal jaar ook gebouwd in China. Een Chinese zakenman uit de textielindustrie besloot een ‘colla castellera’ op te richten voor zijn werknemers. In 2018 namen de Chinezen deel aan het jaarlijkse kampioenschap voor ‘castellers’ in Tarragona en daar verrasten ze de aanwezigen met een toren van negen lagen.
Castellers zien in Barcelona
Ook in Barcelona kun je het hele jaar door castellers zien tijdens de diverse stads- en wijkfeesten of bij wedstrijden. Op deze website vind je een agenda. Houd er bij grote feesten wel rekening mee dat het druk kan zijn als de ‘castells’ worden gebouwd, het is immers een populaire activiteit, niet alleen onder toeristen, maar ook onder de locals, die bijzonder trots zijn op deze traditie.
Wil je als bedrijf een typisch Catalaanse traditie met een teambuilding activiteit aanbieden dan is het bouwen van een casteller een bijzondere optie.
2. De Sardana: Catalaanse volksdans
Naast de ‘castellers’ vormt ook de sardana een belangrijke traditie binnen de Catalaanse cultuur. Hoewel deze dans in onze ogen eigenlijk beetje ‘saai’ is (als je het vergelijkt met bv. salsa), omarmen de Catalanen de ‘sardana’ als onderdeel van hun Catalaanse identiteit. Overigens wordt de term ‘sardana’ niet alleen gebruikt voor de dans, maar ook voor de muzieksoort die hierbij hoort.
De Catalaanse regering besloot in 2010 om de ‘sardana’ tot cultureel erfgoed te verklaren: de dans kreeg een plek in de Catalogus met Erfgoed van Catalaanse Vieringen.
Hoe oud de dans precies is, is niet bekend, maar waarschijnlijk werd de sardana al in de late middeleeuwen gedanst. De Catalanen zouden de dans hebben meegenomen uit Sardinië, wat ook het woord ‘sardana’ zou verklaren.
De deelnemers staan hand in hand in een kring, mannen en vrouwen om en om en dansen korte (curts) en lange (llargs) passen. De dans wordt muzikaal begeleid door een cobla, een traditioneel Catalaans muziekensemble, bestaande uit elf musici en 12 instrumenten. Hier zijn ook enkele typisch Catalaanse instrumenten bij zoals de tenora, de tible, de flabiol en de tambirí.
Dans de sardana in Barcelona!
Benieuwd naar deze dans en traditie? Op het Plaça Nova voor de kathedraal in de gotische wijk in de stad, wordt iedere zaterdag om 18.00 uur en iedere zondag om 12.00 uur de sardana gedanst en op zondagavond wordt de sardana ook op Plaça Jaume gedanst. Verder is de dans een onmisbaar ingrediënt tijdens de vele feesten die plaatsvinden in de stad.
Met deze video kom je vast in de stemming!
3. Correfoc
Letterlijk betekent correfoc ‘vuurloop’ of ‘vuurrennen’ en dit spektakel kun je meemaken tijdens de grote feesten in de stad en in de Catalaanse dorpen. De deelnemers gaan verkleed als duivels (samen vormen zij een colla de diables) en rennen en dansen gewapend met vuurwerk langs de toeschouwers. Hierbij wordt ook flink getrommeld.
Gedacht wordt dat de traditie terugvoert op de Middeleeuwen toen de ‘duivelsdansen’ werden gehouden, maar opvallend genoeg werden de correfocs juist in de afgelopen decennia steeds populairder. De traditie komt ook voor op de Balearen, in de regio Valencia en zelfs in Frankrijk. Bij de feesten in de wijk Clot in Barcelona werd in 1977 voor het eerst de term ‘correfoc’ gebruikt.
Als je de kans hebt om een ‘correfoc’ bij te wonen, zeker doen, want het is echt heel bijzonder. Voor hele kleine kinderen is het minder geschikt, die zullen misschien bang worden. Natuurlijk is voorzichtigheid geboden, de duivels rennen immers met vuur(werk).
4. De Catalaanse reuzen: Els Gegants
Stadsreuzen (Catalaans: els gegants) maken al sinds de middeleeuwen deel uit van de tradities in Barcelona. Ze komen tevoorschijn tijdens belangrijke feestdagen of bij wijkfeesten in de stad. Iedere buurt, school, kerk, gemeente etc. heeft zijn eigen reuzen. Ze worden tevoorschijn gehaald tijdens festiviteiten en vieringen, lopen mee tijdens optochten, en ze dansen vaak een rondje voor bewonderaars. De reuzen zijn gemiddeld zo’n vier meter hoog.
De reuzen zijn vaak historische figuren die echt geleefd hebben. Zo zijn de oudste stadsreuzen in Barcelona Jaume I de Overwinnaar (naar wie ook Plaça Jaume werd vernoemd) en zijn echtgenote Violant van Hongarije. Iedere gegant heeft zijn/haar eigen kleding en karakteristieke kenmerken. Veel reuzen dansen ook een eigen dansje.
De traditie van de Gegants gaat terug op de religieuze Corpus-processies in de middeleeuwen. Zo weten we dat Goliath als reus verbeeld door de straten van Barcelona liep in 1424, uit de oudste bekende documentatie waarin naar een ‘gegant’ werd verwezen. De reuzen hadden in de begintijd een zuiver pedagogische en religieuze functie.
Gedurende de negentiende eeuw werden de reuzen steeds belangrijker bij wijkfeesten en dorpsfeesten. Tijdens de jaren van de Republiek in Spanje werden de gegants niet tevoorschijn gehaald, omdat ze aan de monarchie herinnerden en religieus waren. Met de Franco-tijd veranderde dat. Tussen 1939 en 1950 verbeeldden alle reuzen het katholieke koningspaar, koning Ferdinand en koningin Isabella. Dat was vanuit het regime opgelegd. Tegenwoordig is dat niet meer zo en zijn de gegants juist Catalaanse historische figuren. Ze worden soms vergezeld door ezels, draken en andere dieren. De allerkleinsten vinden de reuzen soms een beetje eng, maar de iets grotere kinderen kijken hun ogen uit!
Waar en wanneer kun je reuzen in Barcelona zien?
Je kunt de reuzen in Barcelona tijdens de vele stadsfeesten en wijkfeesten bewonderen. Kijk in het programma wanneer ze hun ronde maken.
Heb je tijdens jouw stedentrip geen mogelijkheid om de reuzen op straat te bewonderen? Ga dan naar het Palau de la Virreina langs de Ramblas. Hier staan namelijk de officiële stadsreuzen van Barcelona: Jaume I en Violant, achter glas weliswaar, maar je krijgt toch een goed beeld van de gegants. Het Palau de la Virreina is vaak het eindpunt van grote religieuze processies in de stad, zoals de Corpus Chisti en de processies ter ere van La Mercè en van Santa Eulàlia.
Je kunt de reuzen ook opzoeken in het Casa dels Entremesos, van dinsdag tot en met zondag. Hier staan ze permanent opgesteld.
In de video een impressie van de reuzen tijdens de feesten in de wijk Gràcia.
5. De ‘kakker’: El caganer
Letterlijk betekent el caganer ‘de kakker’ en in Catalonië is het een beeldje van een persoon die zijn behoefte doet. De caganer maakt deel uit van de kersttraditie en staat symbool voor vruchtbare grond en een goede oogst. De caganers kunnen alle gedaanten aannemen: van de Spaanse premier tot aan beroemde voetballers of stripfiguren.
Je komt de caganers rond de kersttijd tegen in winkels en op de kerstmarkten in de stad.
6. El tío de Nadal
Nog een Catalaanse traditie rond kerst is de Tió de Nadal. Van oorsprong is dit een stuk brandhout met pootjes, aangekleed met een rode muts en een dekentje om ‘de kou tegen te gaan’. De kinderen moeten deze boomstam eten geven, zodat het groeit, want dan poept de boomstam rond de kerstdagen kleine cadeautjes uit.
Wil je meer weten over kerst vieren in Barcelona? Lees dan ons artikel over de kerst.
7. Culinaire tradities
Naast culturele tradities zijn er natuurlijk ook culinaire tradities die voor de Catalanen belangrijk zijn en die je als toerist zeker wil proberen. De calçots bijvoorbeeld in de winter of churros met chocolade. In elk Catalaans tapasrestaurant vind je de pan con tomate op het menu waarbij je een heerlijke vermut kunt drinken. En in het najaar kom je overal in de stad kraampjes tegen waar je geroosterde kastanjes en zoete aardappel kunt krijgen. Zeker proberen!
8. De Catalaanse ezel
De Catalaanse ezel is het symbool van Catalonië. Het dier werd met uitsterven bedreigd. Daarom maakten in 2004 Jaume Sala en Àlex Ferreiro een sticker met de Catalaanse vlag als silhouet van het dier. Het logo werd populair en werd steeds meer gedrukt op verschillende voorwerpen zoals t-shirts. Zo werd de “Catalaanse” ezel het symbool van Catalonië.
